’t Karregat

Een alternatief voor de monotone grootschalige woonwijken uit de wederopbouwperiode. Met die reden bouwde de gemeente Eindhoven in de jaren zestig en zeventig wijkcentrum ‘t Karregat. Het vooruitstrevende gebouw van architect Frank van Klingeren – dat een voorloper is van de multifunctionele accommodaties zoals wij die nu kennen – bestond uit een grote, open ruimte waarin functies in elkaar overvloeiden. Twee scholen, diverse commerciële voorzieningen zoals een supermarkt en een bibliotheek en allerlei faciliteiten voor de buurt stonden in open verbinding met elkaar. Een verbinding die volgens de architect zou leiden tot een sterk gemeenschapsgevoel in de nieuwe wijk Herzenbroeken.

Het wijkcentrum werd van meet af aan echter zó intensief gebruikt, dat het ruimtelijk concept van Van Klingeren al snel onder druk kwam te staan. Om geluidsoverlast te voorkomen en om het binnenklimaat te verbeteren, werden verschillende functies in het gebouw afgescheiden. Het open landschap veranderde langzaam maar zeker in een serie separate ruimtes, met een afzonderlijke exploitatie en zonder meerwaarde voor de buurt. Aan ons de uitdaging om het gebouw nieuw leven in te blazen, mét aandacht voor de grotendeel vertrouwde functies zoals een school, kinderdagverblijf, peuterspeelzaal, buitenschoolse opvang, supermarkt, modezaak, kapper, sportschool, gymzaal en een bescheiden buurtontmoetingscentrum.

‘In zekere zin maakt ’t Karregat, na de vernieuwing, de belofte uit het verleden in het heden weer waar’.
Vakjury Dirk Roosenburgprijs 2021

Terug naar de basis

Herstellen van het ontwerp van Van Klingeren met de huidige bouwkundige kennis, had volgens ons geen zin. Immers heeft de open ruimte nooit gewerkt en is de behoefte van gebruikers en buurtbewoners veranderd. Echter zou het opdelen van het gebouw in separate ruimtes ook niet werken, omdat het gebouw daar niet voor is gemaakt. Daarom besloten we het gebouw te herstellen en te verduurzamen volgens het originele basisontwerp van Van Klingeren, door de vloer, de draagconstructie en het houten dak te restaureren en te isoleren. Waar mogelijk hebben we de houten dakbalklagen, dakplaten en boeiborden van het oorspronkelijke gebouw behouden. Waar nodig zijn materialen vervangen. Belangrijk hierbij was om de nieuwe dakisolatie en het dakbedekkingsmateriaal zo licht mogelijk houden, vanwege de minimale vormgeving van Van Klingeren. De houten dakrand is in materiaal, maat en detaillering gelijk gebleven aan de originele situatie. De flexibele hemelwaterafvoerpijpen aan de dakspanten zijn in originele uitvoering hersteld.

Kleurige parapluconstructie

Vervolgens hebben we de ranke, stalen parapluconstructie gerestaureerd en geïsoleerd. De kappen van de paraplu’s zijn voorzien van translucente kunststof panelen, die voldoen aan de huidige bouwfysische eisen. De rest van de constructie is ingepakt met glas, wat stofoverlast, koudeval en warmteoverlast voorkomt, terwijl inpandig daglicht wordt behouden. De vernieuwde constructie gaf ons de mogelijkheid om wanden in het gebouw te voorzien en fatsoenlijke ruimtes en gangen in te delen, zonder in te boeten aan ruimtelijkheid en transparantie. Gekozen is voor een uniform binnenwandsysteem met dichte grijze wandpanelen waar het moet en glazen stroken waar het kan. Vanwege het glaswerk rondom de paraplu’s blijven de bijzondere, lange zichtlijnen in het gebouw hierbij behouden. Indien gewenst kunnen de binnenwanden worden verplaatst, waardoor in de toekomst eenvoudig andere indelingen gemaakt kunnen worden, wanneer functies of behoeftes wijzigen. Op verschillende plekken in de gemeenschappelijke ruimtes zijn schuifpuien voorzien, waardoor ruimtes aan elkaar kunnen worden gekoppeld.

Alle paraplu’s hebben hun originele kleuren teruggekregen (ontwerp van Pierre van Soest, 1930-2001). Door de kleuren diagonaal door te voeren, worden de zichtlijnen versterkt, wat een bijzondere dynamiek geeft aan de ruimtes. De bonte verzameling kleuren steekt af tegen de grijze vloer, wanden, dak en verzinkte stalen vakwerkliggers.

Van overdekte buitenruimte naar onoverdekte binnenruimte

Voordat het ontwerpproces startte, was al duidelijk dat de wijk geen behoefte meer had aan een grote, multifunctionele gemeenschapsruimte. De oude ‘kuil’ werd al jaren niet meer gebruikt en heeft in het nieuwe ontwerp daarom een nieuwe functie gekregen. Een deel van het dichte dakvlak is verwijderd en een tweetal parapluconstructies is onbekleed gelaten, waarmee we de voormalige ‘kuil’ hebben getransformeerd van een overdekte buitenruimte naar een onoverdekte binnenruimte/een patio, die wordt omsloten door een school, peuterspeelzaal, gymzaal en (relatief bescheiden) buurtontmoetingsplek. Zij kunnen de patio voor verschillende doeleinden gebruiken. De open plek zorgt voor veel licht in het gebouw, waardoor de ruimtes beter gebruikt kunnen worden.

De grillige gevellijn, met een groot aantal nissen en verspringingen, is door ons vereenvoudigd. De nissen zijn verwijderd en de verspringingen tot een minimum beperkt, waardoor de grens tussen binnen en buiten nu een duidelijke, rechte lijn is die binnen het dakvlak en de draagconstructie van ’t Karregat ligt. De rationele en kleurrijke draagconstructie hebben we geaccentueerd met eenduidige gevelvlakken die weinig onderhoudt vragen. We hebben verdiepingshoge, grijze aluminium puien toegepast met afwisselend transparante of dichte delen van 1,2 meter breed. De verticale stroken van vast glas laten het daglicht tot diep in het gebouw toe. De dichte, grijze delen betreffen vaste panelen, deurvlakken, raamschotten en deurluiken voor kinderen.

Nog niet af

Sinds de start van het proces in 2010 zijn de omvang van de functies en ambities van de gebruikers van ’t Karregat aan verandering onderhevig. Tot het Programma van Eisen behoorden in eerste instantie twee scholen, diverse commerciële voorzieningen, een nieuwe sportzaal, een supermarkt en een bibliotheek. Helaas is een aantal van die functies tijdens de ontwerpfase afgevallen. Reden voor de gemeente Eindhoven om slechts de helft van ’t Karregat te vernieuwen.

Bij de heropening van ’t Karregat in 2015 is het gebouw dan ook opnieuw niet af. In 1973 was het onaffe gebouw een basis om een gemeenschap tot ontplooien te brengen. Nu is het onvoltooide gebouw een (ongemakkelijk) bewijs van de sterk doorgevoerde individualisering van onze samenleving. Dat neemt niet weg dat de leerlingen, ouders, leerkrachten en bestuur van de school en het kinderdagverblijf zeer tevreden zijn met hun nieuwe gebouw.

Supermarkt

Het heeft even geduurd, maar in 2019 is Lidl over stag. De uitstraling van het onaffe deel van het gebouw was niet goed voor de supermarkt, het gebouw en de wijk. In opdracht van de supermarktketen wordt het commerciële deel van het gebouw gerenoveerd. Ook hier is op zorgvuldige wijze gekeken naar een functionele inpassing met respect voor de oorspronkelijke uitgangspunten. De renovatie van het gebouw is uiteindelijk in 2020 volledig voltooid. Prompt wordt de supermarkt uitgeroepen tot mooiste supermarkt van het land.